යෙව්ගෙනි ප්‍රිගොෂින්ගේ මරනය සහ එක්සත් ජනපද යුද ප්‍රචාරනය
ඇන්ඩෲ ඩේමන්
මෙය The death of Yevgeny Prigozhin and US war propaganda යන මැයෙන් 2023 අගෝස්තු 28 පල කෙරුනු ඉදිරිදර්ශන ලිපියේ පරිවර්තනයයි.]
අගෝස්තු 23 වන දින, බිලියනපතියෙකු සහ රුසියානු කතිපයාධිකාරියෙකු වන යෙව්ගනි ප්‍රිගොෂින්, පැහැදිලි නොකෙරුනු හේතු යටතේ, ඔහුගේ පුද්ගලික ජෙට් යානය අනතුරට පත්වීමෙන් මිය ගියේය. ප්‍රිගෝෂින් ප්‍රධානත්වය දැරූ රුසියානු පුද්ගලික මිලිටරි කොන්ත්‍රාත් සමාගමක් වන වැග්නර් සමූහයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකත්වයේ සැලකිය යුතු කොටසක් ද, එහි මිලිටරි අනදෙන නිලධාරි දිමිත්‍රි උට්කින් ද මෙම අනතුරින් මිය ගියහ.
ප්‍රිගොෂින්ගේ ගුවන් යානය මොස්කව් නගරයෙන් ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් බලා පිටත්ව මිනිත්තු 30 කට පසුව පිපිරීමකට සමාන ව්‍යසනකාරී අක්‍රිය වීමකට මුහුන දෙමින් අහසින් කඩා වැටුනි.
2014 දී පිහිටුවන ලද වැග්නර් සමූහය, රුසියානු මිලිටරි සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මෙහෙයුම්වල ප්‍රධාන භූමිකාවක් ඉටු කර ඇති අතර, සිරියාවේ සහ යුක්‍රේනයේ යුද්ධ සඳහා සටන්කරුවන් පමනක් නොව, අප්‍රිකාව සහ මැද පෙරදිග පුරා ආන්ඩු සඳහා පුද්ගලික හමුදා සේවා ද සපයයි. ප්‍රිගොෂින් සහ වැග්නර් මැයි මාසයේදී, රුසියානු භාෂාවෙන් ආර්ට්යොමොව්ස්ක් (Artyomovsk) ලෙස හැඳින්වෙන යුක්‍රේනියානු බක්මුට් නගරය අල්ලා ගැනීමේ සාර්ථක රුසියානු ප්‍රයත්නයට නායකත්වය දුන්නේය.
කලින් ව්ලැඩිමීර් පුටින්ගේ දිගුකාලීන සගයෙකු වූ ප්‍රිගොෂින්, අනතුරට මාස දෙකකට පෙර, වැග්නර් හමුදා සමඟ කල කුමන්ත්‍රන ප්‍රයත්නයක දී, යුක්‍රේනයේ සිට ගමන් අරඹමින්, මොස්කව් දෙසට යාමට පෙර රොස්තොව්-ඔන්-දොන් නගරය අල්ලාගෙන, හමුදා නායකත්වය සේවයෙන් පහ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. ප්‍රිගොෂින්ගේ කුමන්ත්‍රන ප්‍රයත්නය, රුසියානු රාජ්‍ය යාන්ත්‍රනය සහ පාලක පන්තිය තුල මෙතෙක් පැවති තීව්‍ර අභ්‍යන්තර ගැටුමේ වඩාත් විවෘත ම ප්‍රකාශනය විය.
පසක්වන දෙයින් ආරම්භ කරන්නේ නම්, ගුවන් යානය කඩා වැටුනේ ඇයිද යන්න හෝ වගකිව යුත්තේ කවුරුන්ද යන්න මේ වන විට කිසිවෙකු නොදනී. අගතා ක්‍රිස්ටිගේ නවකතාවක කෙනෙකුට සොයා ගත හැකි පරිදි, විය හැකි දේ බොහෝ තිබේ. අනතුරට හේතුව පවා තහවුරු වී නොමැත. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රිගොෂින් යනු කවුරුන්ද යන්න සැලකිල්ලට ගත් කල, මෙය හදිසි අනතුරක් නොවන බවට නිගමනය කිරීම සඳහා යමෙකුගේ උපකල්පන කිරා මැන බැලීම සාධාරන ය.
අනතුර හිතාමතා කල ක්‍රියාවක ප්‍රතිඵලයක් යැයි උපකල්පනය කලහොත්, එය වගකිව යුත්තේ කවුරුන්ද යන වඩාත් සංකීර්න ප්‍රශ්නය මතු කරයි. ප්‍රිගොෂින් රුසියානු ජනාධිපති ව්ලැඩිමීර් පුටින් විසින් ඝාතනය කරන ලද බව ප්‍රකාශ කිරීමට එක්සත් ජනපද මාධ්‍ය සහ ආන්ඩුව වහා යුහුසුලු විය. අත්හදා බැලූ ක්‍රමයක් අනුගමනය කරමින්, නිර්නාමික එක්සත් රාජධානි ආන්ඩුවේ නිලධාරියෙක් වෝල් ස්ට්‍රීට් ජර්නලය වෙත පැවසුවේ “බොහෝ දුරට සැක කල හැක්කේ” රුසියානු ආන්ඩුව බවයි. නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් සහ වොෂින්ටන් පෝස්ට් ඇතුලු අනෙකුත් ප්‍රධාන පුවත්පත් මෙම උපකල්පනය ස්ථාපිත සත්‍යයක් ලෙස ප්‍රකාශ කරයි.
එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ජෝ බයිඩන් ප්‍රිගෝෂින්ගේ මරනය ගැන ‘පුදුමයට පත් නොවූ’ බව ප්‍රකාශ කරමින්, ‘රුසියාව තුල පුටින් අත නොතැබූ දෙයක් නැති තරම්’ යැයි පැවසීය.
ඇත්ත වශයෙන්ම, මෙය එක වරම නොතකා හල හැකි භව්‍යතාවයක් නොවේ. ප්‍රිගොෂින් මරා දැමූ අනතුර, හරියටම මාස දෙකකට පෙර කල කුමන්ත්‍රන උත්සාහයේදී සිදු වූ දෙයෙහි පසු කම්පනයක් බව බැහැර කල නොහැක.
නමුත්, පුටින් ප්‍රිගොෂින් තුරන් කර දැමීමට උත්සාහ කලේ නම්, ඔහු එය මේ ආකාරයෙන් කලේ ඇයිද යන ප්‍රශ්නය ඇසිය යුතුමය.
කුමන්ත්‍රනයේ නායකයින් ද්‍රෝහීන් ලෙස ප්‍රසිද්ධියේ හෙලා දකින අතරම, පුටින් ප්‍රිගෝෂින් සමඟ සුහදතාවයක් ගොඩනඟා ගනිමින්, අපරාධ චෝදනා අතහැර දමා ප්‍රසිද්ධ රාජ්‍යතාන්ත්‍රික උත්සවවලදී ඔහු සමඟ පෙනී සිටියේය.
හුදෙක්, ඔහුව අත්අඩංගුවට ගෙන නඩු පවරනවා වෙනුවට, තවත් පුද්ගලයින් 10 දෙනෙකු ද සමඟ ගුවන් යානයක බෝම්බයකින් ඔහුව මරා දමන්නේ ඇයි? දෙවන කුමන්ත්‍රනයක භව්‍යතාවයක් ගැන පුටින් එතරම් සැලකිල්ලක් දැක්වූයේ නම්, ඔහු ප්‍රිගොෂින්ට මොස්කව් සහ ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් අතර නිදහසේ සැරිසැරීමට ඉඩ දුන්නේ මක්නිසාද? එසේම, රට හැර ගොස් ඔහුගේ හමුදාවන් නයිජර්හි හමුදා කුමන්ත්‍රනයට සහාය වීම සඳහා අප්‍රිකාවට යොමු කලේ පවා ඇයි?
රුසියානු ක්‍රියාකාරිකයෙකු සම්බන්ධ වීමේ හැකියාව සලකා බැලුවද, පුටින් එකම සැකකරු නොවනු ඇත. ප්‍රිගොෂින්ට, කුමන්ත්‍රන උත්සාහයේදී ඔහු ඉලක්ක කල සාමාන්‍ය හමුදා නායකත්වයේ සහ රුසියානු බිලියනපති කතිපයාධිකාරීන් අතර බොහෝ සතුරන් සිටියහ.
නමුත් යමෙක් ‘වාසිය කාහටද?’ යන ප්‍රශ්නය ඇසුවොත්, යුක්‍රේනයේ සිට එක්සත් ජනපදය දක්වාත් සහ ප්‍රංශය සහ බ්‍රිතාන්‍යය දක්වා පවා බොහෝ රුසියානු නොවන සැකකරුවන් සිටී. පසුගිය වසර කිහිපය පුරා, යුක්‍රේනයේ සහ අප්‍රිකාව තුල වැග්නර් සමූහයේ මෙහෙයුම් අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන්ගේ භූදේශපාලනික අවශ්‍යතාවලට බරපතල ලෙස වල කැපුවේ ය.
‘යුක්‍රේනය ලෝක ජනතාවගෙන් ගුවන් යානා සඳහා උදව් ඉල්ලා සිටි විට, මෙවැන්නක් අපේ සිත්වල තිබුනේ නැත,’ යනුවෙන් යුක්‍රේන ජනාධිපති සෙලෙන්ස්කි මාධ්‍යවේදීන්ට කරන ලද ගුප්ත ප්‍රකාශය පැහැදිලි කිරීමට මෙය උපකාරී වනු ඇත.
එක්සත් ජනපද විදේශ ප්‍රතිපත්ති සංස්ථාපිතයේ සහ මාධ්‍යවල ප්‍රමුඛ පුද්ගලයින් ප්‍රිගොෂින්ගේ මරනයට පුටින් වගකිව යුතු බව එකහෙලා ප්‍රකාශ කරන අතරම, ඝාතනයෙන් ඇති විය හැකි ප්‍රතිවිපාක සාදරයෙන් පිලිගත්හ. ප්‍රිගොෂින්ගේ මරනයට ප්‍රතිචාර දක්වන තීරු ලිපියක, හිටපු ජාතික ආරක්ෂක කවුන්සිලයේ නිලධාරියෙකු සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රමුඛ යුද ප්‍රචාරකයෙකු වන ඇලෙක්සැන්ඩර් වින්ඩ්මන්, එම ඝාතනය “යුක්‍රේනයේ සාමය වේගවත් කල හැකි” බව ප්‍රකාශ කලේය. ‘වැග්නර් තුරන් කිරීම, වඩාත් ආක්‍රමනශීලී යුද්ධයක් සඳහා තල්ලු කරන ජාතිකවාදී පාර්ශ්වය දුර්වල කරයි—එසේම අඛන්ඩ, පුලුල් යුද්ධයක් සඳහා පුටින් මත යෙදෙන පීඩනය ලිහිල් කල හැකිය’ යනුවෙන් වින්ඩ්මන් ලිවීය.
“ඇත්ත වශයෙන්ම යුද නායකයාගේ අභාවය යුක්‍රේනයට ඉතා ශුභ ආරංචියකි,” යනුවෙන් නැටෝ ගැති යුක්‍රේන චින්තන පර්ෂදයක් වන අත්ලාන්තික් සංවාද මධ්‍යස්ථානයේ සභාපති මැක්සිම් ස්ක්‍රිප්චෙන්කෝ ලියයි. ‘වැග්නර් සමූහයේ කුප්‍රකට පලමු අනදෙන නිලධාරි දිමිත්‍රි උට්කින් සමඟ ප්‍රිගොෂින්ගේ මරනය, යුක්‍රේන හමුදාවන්ට ඉදිරි මාස සඳහා යුධ පිටියේ වාසි ලබා දෙනු ඇත.’
‘ප්‍රිගොෂින් දර්ශනපථයෙන් ඉවත් වීමත් සමඟ රුසියානු මහජන මතය ද පුටින්ට එරෙහිව හැරෙනු ඇත,’ ඔහු බලාපොරොත්තු සහගතව ලියයි. ‘අප නිවැරදිව සංඥා හඳුනාගන්නේ නම්, රුසියාවේ කුලී හේවා ප්‍රධානියා තුරන් කල අභිරහස් ගුවන් අනතුර, යම් මතු දිනක පුටින්ගේ යුක්‍රේන ආක්‍රමනය නමැති විස්තීර්න ඛේදවාචකයේ කූටප්‍රාප්තිය ලෙස මතකයට නගා ගත හැකිවනු ඇත.’
එක්සත් ජනපද මාධ්‍ය විචාරකයින් රුසියානු මිලිටරි සහ රාජ්‍යතාන්ත්‍රික සබඳතා තුල වැග්නර්ගේ වැදගත් භූමිකාව ද පෙන්වා දුන්හ. “වැග්නර් කන්ඩායම අප්‍රිකාව තුල ක්‍රෙම්ලිනයේ මිලිටරි සහ දේශපාලනයේ ඉදිරි මෙහෙයුම් අංශය විය” යැයි එන්බීසී වාර්තාකරු රිචඩ් එංගල් පැවසීය. “මම මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජයේදී සියැසින් දුටුවේ, එහි තානාපති කාර්යාලයේ සිටින වැග්නර් ය, වීදියේ මුර සංචාරයේ යෙදී සිටි වැග්නර් ය. මම ඒ ගැන ආන්ඩුකාරවරයාගෙන් සහ ජනාධිපතිගෙන් ඇසුවා, ‘ඔබ කිව්වා අපට ආරක්ෂාව අවශ්‍යව තිබුනා, අපට රුසියානු ආරක්ෂක අංශවල ආරක්ෂාව අවශ්‍යයි කියලා, ඔවුන් එවා තිබෙන්නේ වැග්නර්’ කියලා.”
ප්‍රිගොෂින් අප්‍රිකානු රටවල සංචාරය කරමින් ඔහුගේ අවසන් දින ගත කර ඇති බවත්, එහිදී ඔහු “මහාද්වීපය තුල රුසියාවේ බලවත්ම සහ හඳුනාගත හැකි වත්කම්වලින් එකක් බවට කුලී හේවා කන්ඩායම හැරවීමට උදව් කර ඇති” බවත් සඳහන් කරමින් ටයිම්ස් පුවත්පත මෙසේ ලියයි, “වසර කිහිපයක කාලය තුල වැග්නර්, අප්‍රිකාවේ සමහර අත්තනෝමතික ආන්ඩු සඳහා ආරක්ෂක හවුල්කරුවෙකු බවට පත් වූ අතර, දැනටමත් දුර්වල ප්‍රදේශවල බල තුලනය උඩුයටිකුරු කරමින් සහ ක්‍රියාවලියේදී තමන්ගේම දේශපාලන බලපෑමක් ලබා ගනිමින්… වැග්නර්ගේ හමුදාවන් මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය, මාලි, ලිබියාව සහ සුඩානය ඇතුලු රටවල යුද්ධයට පැටලී සිටින ආන්ඩු සහ යුධ ප්‍රධානීන් ශක්තිමත් කිරීමට උපකාරී විය.”
වෙනත් වචන වලින් කිවහොත්, යුක්‍රේනයේ, සහ ඊටත් වඩා අප්‍රිකාව තුල වැග්නර් සිටීම, මෙම කලාපවල අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන්ගේ මිලිටරි හා භූ දේශපාලනික අරමුනු වලට බරපතල බාධාවක් විය.
තවත් කරුනක්: ‘ක්‍රෙම්ලිනයේ ඇපකාර පියා (Godfather)’ යන සිරස්තල සහිත ලිපියක වෝල් ස්ට්‍රීට් ජර්නලය ප්‍රකාශ කරන්නේ, මෙම ඝාතනය ‘රුසියාව මාෆියා රාජ්‍යයක් බවට පරිනාමය වීම ඉස්මතු කරයි’ යනුවෙනි. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රමුඛ දේශපාලන චරිතයන් ඝාතනය, රුසියාව “මාෆියා රාජ්‍යයක්” බවට පත් කරන්නේ නම්, එවැන්නක් එක්සත් ජනපදය, නැත්නම් යුක්‍රේනය පත් කරන්නේ කුමක් බවට ද? යන ප්‍රශ්නය ඇතිය යුතුම ය.
ප්‍රිගොෂින්ගේ මරනය සිදුවූයේ, පසුගිය අගෝස්තුවේ දාරියා දුගිනා සහ අප්‍රේල් මාසයේදී රුසියානු හමුදා ලිපි සපයන්නෙකු වන ව්ලැඩ්ලන් තතාර්ස්කි ඇතුලු, රුසියාව තුල ප්‍රමුඛ පෙලේ යුද ගැති පුද්ගලයින් ඉලක්ක කරගෙන යුක්‍රේන හමුදා විසින් සිදු කරන ලද ඝාතන මාලාවකින් පසුවය. දුගිනාගේ ඝාතනයෙන් පසුව, ‘ප්‍රහාරය යුක්‍රේනයේ යුද්ධයට සම්බන්ධ බවට කිසිදු සාක්ෂියක් නොතිබූ’ බව ප්‍රකාශ කිරීමට නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් ඉක්මන් විය. එහෙත් යන්තම් මාස දෙකකට පසුව, ඔක්තෝබර් මාසයේදී, ටයිම්ස් වාර්තා කලේ, “එක්සත් ජනපදය, රුසියාවේ ඝාතනයක් පිටුපස යුක්‍රේන ජාතිකයන් සිටි බව විශ්වාස කරයි,” යනුවෙනි.
දුගිනා ඝාතනයට යන්තම් දින තුනකට පෙර, ටයිම්ස් වාර්තාකරු ඇන්ඩෲ ක්‍රේමර් රුසියාව තුල ක්‍රියාත්මක වන යුක්‍රේන ගැති ඝාතන කල්ලි වර්නනා කරමින්, ‘සතුරු මායිම්වලින් මෙපිට සිට, යුක්‍රේනියානුවන් රුසියානුවන්ට පවසන්නේ ‘ඔබ කිසිදා ආරක්ෂිත නැති’ බව යි,’ යන සිරස්තලයෙන් යුත් ලිපියක් ප්‍රකාශයට පත් කලේය.
මෙම වසර මුලදී ක්‍රෙම්ලිනයට එල්ල වූ ඩ්‍රෝන් ප්‍රහාරයකින් පසුව, “ජනාධිපති ව්ලැඩිමීර් පුටින් ඝාතනය කිරීම” සඳහා යයි කියනු ලබන ප්‍රයත්නයක් සම්බන්ධයෙන් එක්සත් ජනපදයේ ස්ථාවරය පිලිබඳව රාජ්‍ය ලේකම් ඇන්ටනි බ්ලින්කන්ගෙන් විමසන ලදී. බ්ලින්කන් ප්‍රකාශ කලේ, ‘මේවා යුක්‍රේනය තමන්ව ආරක්ෂා කරගන්නේ කෙසේද යන්න පිලිබඳව ගත යුතු තීරනයන්’ බව යි.
එහි නායකත්වය ඝාතනය කිරීම සම්බන්ධ ‘ගතික’ විකල්පයන් ද ඇතුලුව, වැග්නර්ට එරෙහිව ‘එක්සත් ජනපදයේ සහ එහි මිත්‍ර පාර්ශ්වයන්ගේ ඒකාබද්ධ කඩාකප්පල් කිරීමේ උත්සාහයන්’ දුසිමක් ලැයිස්තුගත කරමින්, මෙම වසර මුලදී කාන්දු වූ පෙන්ටගනයේ ලේඛන තොගයක්, අප්‍රිකාව තුල වැග්නර්හි වැඩෙන බලපෑම පිලිබඳ පෙන්ටගනයේ මූලෝපායඥයින්ගේ ඉමහත් උත්සුකය හෙලි කලේය.
බොහෝ දුරට එක්සත් ජනපද ආන්ඩුවේ ප්‍රචාරක අවශ්‍යතා මගින් මෙහෙයවනු ලබන ප්‍රිගොෂින්ගේ මරනය පිලිබඳ මාධ්‍ය ආවරනය තුල මෙම යථාර්ථයන් කිසිවක් සාකච්ඡා නොකෙරේ. විනාශකාරී යුද්ධයට එරෙහිව වැඩෙන මහජන විරෝධයට මුහුන දී සිටින එක්සත් ජනපද මාධ්‍ය, රුසියාව සහ පුටින් ආන්ඩුව රාක්ෂකරනය කිරීමට හැකි සෑම දෙයක්ම කිරීමට උත්සාහ කරයි.
නමුත් වචනවලට ප්‍රතිවිපාක ඇත. මෙම සාමූහික ප්‍රචාරක ප්‍රයත්නයට එහිම තර්කනයක් ඇත; මෙම ප්‍රචාරක ප්‍රයත්නයමත් යුද්ධය උත්සන්න කිරීමේ සාධකයක් බවට පත්වේ.
ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියෙන් උපුටා ගත්තකි .